Misschien herken je dit wel… dat knagende gevoel dat je misschien niet goed genoeg bent. Dat je harder je best moet doen, dat het beter moet. Maar waar komt die angst eigenlijk vandaan? Waarom ligt je lat zo hoog? Vaak denken we dat faalangst alleen iets is dat met prestaties te maken heeft, maar eigenlijk ligt er bijna altijd iets diepers onder. Faalangst systemisch bekeken, laat zien dat deze angst geworteld kan zijn in patronen binnen je familiesysteem.

In deze blog neem ik je mee in een systemische blik op faalangst. Ik ben benieuwd wat je eruit haalt voor jezelf!

Wat is faalangst eigenlijk?

Faalangst betekent niet alleen dat je bang bent om te falen, het kan zich op veel manieren uiten. Misschien ben je bang om te starten met iets nieuws? Stel je belangrijke stappen uit of leg je de lat zo hoog dat het bijna onmogelijk wordt om eraan te voldoen? Dit kan enorm vermoeiend zijn en zorgt vaak voor stress en spanning.

Waaraan kun je faalangst herkennen?

Faalangst kan zich op verschillende manieren laten zien:

• Je vermijdt uitdagingen uit angst om fouten te maken.
• Je stelt taken uit, omdat je bang bent dat het resultaat niet goed genoeg zal zijn.
• Je legt de lat extreem hoog en bent nooit tevreden met je prestaties.
• Je ervaart lichamelijke klachten, zoals spanning, hoofdpijn of slapeloosheid rondom prestatiemomenten.
• Je bent extreem gevoelig voor kritiek en hebt moeite om complimenten te ontvangen.

Wanneer deze patronen je zo belemmeren, kan het waardevol zijn om faalangst systemisch te bekijken.

Faalangst (systemisch gezien) en de invloed van verwachtingen

Misschien voel je een constante druk om te presteren of ben je bang dat je nooit goed genoeg bent. Maar wie heeft die lat eigenlijk zo hoog gelegd? Vaak zijn dit niet eens je eigen verwachtingen, maar iets wat je onbewust hebt overgenomen uit je gezin van herkomst. Laat me je meenemen in een voorbeeld…

De onzichtbare druk vanuit je familie

Emma vertelde: “Ik weet dat ik best slim ben, maar ik voel me altijd gestrest en onzeker als ik iets moet doen. Alsof ik niet mag falen, alsof ik altijd beter moet presteren.”

Haar vader, die als kind nooit de kans had gekregen om te studeren, had haar altijd aangespoord om uit te blinken. “Je hebt alle kansen die ik niet had” zei hij vaak. Emma voelde een enorme druk om zijn gemiste kansen goed te maken.

Vanuit een systemisch perspectief zien we hier een onbewuste loyaliteit aan haar vader. Emma probeerde iets te vervullen wat niet van haar was.

Loyaliteit aan het familiesysteem

Systemisch werk kijkt naar de onbewuste dynamieken binnen een familiesysteem. Vaak heeft faalangst systemisch gezien te maken met een diepe, verborgen loyaliteit aan een ouder, grootouder of een ander familielid. Dit wordt vaak zichtbaar in (familie)opstellingen.

De last van een vorige generatie

Dit voorbeeld maakt dat misschien makkelijker om te begrijpen:

Daan voelde zich al zijn hele leven opgejaagd. Hij had een succesvolle carrière, maar voelde altijd de drang om méér te doen. Tijdens de opstelling kwam naar voren dat zijn grootvader ooit failliet was gegaan. Het verlies van dit familiebedrijf had een grote schaduw over de familie geworpen.

Dit verlies was zeker niet alleen een financieel trauma, maar het bracht ook schaamte en een diep gevoel van falen met zich mee. Het probleem was dat dit trauma nooit erkend of verwerkt was binnen de familie.

Onbewust had Daan de last van dit onverwerkte verleden op zich genomen. Zijn voortdurende drang om te presteren en te bewijzen dat hij succesvol was, kwam voort uit een diepe loyaliteit aan zijn familie.

Wanneer een trauma in een familiesysteem niet wordt erkend, kan een volgende generatie het als een onzichtbare last met zich meedragen.

Op de verkeerde plek in het systeem

Een andere systemische oorzaak van faalangst (systemisch bekeken) is het niet volledig opgroeien op je eigen kindplek. Dit kan gebeuren als je als kind een rol hebt aangenomen die eigenlijk niet bij jou hoorde. Daar zijn een aantal vormen van, waaronder:

• Triangulatie: wanneer een kind tussen de ouders in komt te staan en de rol krijgt van ‘bemiddelaar’. Dit gebeurt bijvoorbeeld als ouders hun problemen via het kind bespreken in plaats van met elkaar. Of dat het kind zich verantwoordelijk voelt voor het bij elkaar houden van de ouders waardoor er een soort driehoeksverhouding ontstaat.
• Parentificatie: wanneer een kind zich verantwoordelijk voelt voor het welzijn van een ouder en taken op zich neemt die eigenlijk voor volwassenen bedoeld zijn. Hierbij kun je denken aan emotionele steun bieden of zorgen voor een broer of zus.

De rol van de redder

Nog een laatste voorbeeld:

Sander had altijd het gevoel gehad dat hij een sterke verantwoordelijkheid had. Zijn moeder was emotioneel vaak afwezig. En als kind had hij zich al snel aangepast door haar op te vrolijken, haar verdriet proberen op te lossen en te zorgen voor fijne sfeer thuis.

Dit lijkt in eerste instantie misschien een normale gedraging van een zorgzame zoon, maar systemisch gezien is hier meer aan de hand.

Sander had de rol van ‘redder’ op zich genomen. Een rol die hem op dat moment misschien goed leek, maar die in de basis niet zijn verantwoordelijkheid was. Wanneer hij volwassen werd, bleek deze onbewuste rol te leiden tot een angst om te falen. Hij was altijd bang om mensen teleur te stellen. Deze angst komt dus voort uit zijn kindertijd, toen hij de rol van emotionele steun voor zijn moeder op zich had genomen.

Deze systemische dynamiek van ‘parentificatie’ (waarbij een kind verantwoordelijkheid neemt voor een ouder) zorgde ervoor dat Sander een innerlijke overtuiging ontwikkelde: dat zijn waarde als persoon afhing van zijn vermogen om anderen te “redden”. Het besef van deze onjuiste rolverdeling was essentieel voor Sander, want vanuit daar kun je ermee aan de slag.

Wat kun jij doen?

Een systemische benadering helpt om inzicht te krijgen in de diepere laag onder je faalangst. Wat draag jij misschien onbewust mee? Van wie heb je de angst om te falen overgenomen? Door te onderzoeken welke patronen en verwachtingen je met je meedraagt, kun je leren om die los te laten.

Een mooie vraag om jezelf te stellen: Voor wie doe ik dit eigenlijk?

Wanneer je faalangst systemisch niet langer als een op zichzelf staand probleem ziet, maar als een signaal van een dieperliggend patroon, opent dat de deur naar meer rust en vertrouwen in jezelf.